کلاهک مرگ؛ سمی‌ترین قارچ جهان که در ایران رشد می‌کند و یک عدد از آن چندین نفر را می‌کشد | ظاهر این قارچ را به خاطر بسپارید

راز بقا: آمانیتا فالوئیدس که به‌طور عمومی با نام «کلاهک مرگ» (Death Cap) شناخته می‌شود، یکی از سمی‌ترین قارچ‌های جهان است. این گونه که بومی اروپا بوده، امروزه در چندین قاره یافت می‌شود و مسئول بخش عمده مرگ‌ومیر ناشی از مسمومیت قارچی در سراسر جهان است. 

به گزارش راز بقا، ظاهر فریبنده آن که شباهت زیادی به برخی قارچ‌های خوراکی دارد، همراه با سموم بسیار قوی، این قارچ را به یکی از خطرناک‌ترین گونه‌ها تبدیل کرده است. حتی مقدار بسیار اندک آن می‌تواند باعث آسیب شدید به کبد و کلیه‌ها شود و بدون مداخله پزشکی سریع، مرگ‌آور است. 

ویژگی‌های ظاهری و شناسایی

به گزارش راز بقا، آمانیتا فالوئیدس ظاهری در عین زیبایی، بسیار معمولی و گمراه‌کننده دارد. کلاهک آن که معمولاً بین ۵ تا ۱۵ سانتی‌متر قطر دارد، از سبز مایل به زرد تا زیتونی یا قهوه‌ای مایل به زرد تغییر رنگ می‌دهد و اغلب مرکز آن کمی تیره‌تر است. 

سطح کلاهک صاف و گاهی در حالت مرطوب کمی چسبناک است و معمولاً لکه‌های فلس‌مانند که در برخی گونه‌های دیگر آمانیتا دیده می‌شود، در آن وجود ندارد. تیغه‌های زیر کلاهک سفیدرنگ، آزاد و متراکم هستند و چاپ اسپور (spore print) آن نیز سفید است.

برای مطالعه بیشتر بخوانید:

قارچ شیتاکه؛ بهترین قارچ دارویی و خوراکی برای تقویت سیستم ایمنی و سلامتی که کاشت آن سود زیادی دارد

قارچ گوشت گاوی؛ عجیب‌ترین قارچ دنیا که بافت و طعمی شبیه به گوشت دارد و از آن خون می‌چکد

ساقه (استایپ) معمولاً ۸ تا ۱۵ سانتی‌متر طول دارد، سفید تا مایل به کرم است و در قسمت بالایی یک حلقه غشایی (آنولوس) دارد. در پایه ساقه، یک غلاف فنجانی‌شکل سفیدرنگ (وُلوُا) دیده می‌شود که ویژگی مهمی برای شناسایی این گونه است. این بخش گاهی به دلیل دفن‌شدن در خاک یا پوشیده‌شدن با برگ‌ها دیده نمی‌شود و همین باعث می‌شود که جمع‌آورندگان ناآشنا به‌راحتی آن را با گونه‌های خوراکی مانند Volvariella volvacea (قارچ کاه‌برنجی) یا برخی گونه‌های Agaricus اشتباه بگیرند.

این قارچ رابطه همزیستی قارچ‌ریشه‌ای (اکتومیکوریزا) با درختان مختلف به‌ویژه بلوط، شاه‌بلوط و کاج برقرار می‌کند و همین ویژگی عامل اصلی گسترش آن به مناطق غیر بومی بوده است. 

سموم و سازوکار اثرگذاری

به گزارش راز بقا، ترکیبات سمی اصلی در آمانیتا فالوئیدس، آماتوکسین‌ها هستند، به‌ویژه α-آمانیتین. این پپتید‌های حلقوی بسیار پایدارند و در برابر حرارت پخت‌وپز یا فرایند خشک‌کردن مقاوم باقی می‌مانند. پس از بلعیده‌شدن، α-آمانیتین به‌سرعت در دستگاه گوارش جذب شده و به کبد منتقل می‌شود، جایی که آنزیم RNA پلی‌مراز II را مهار می‌کند. این آنزیم برای رونویسی DNA به RNA پیام‌رسان ضروری است و مهار آن باعث توقف تولید پروتئین، مرگ سلولی و نکروز گسترده بافتی می‌شود. 

آماتوکسین‌ها بیشترین آسیب را به کبد وارد می‌کنند، اما کلیه‌ها و در موارد شدید، قلب را نیز تحت تأثیر قرار می‌دهند. سمیت این ترکیبات به‌قدری بالاست که تنها ۳۰ تا ۵۰ گرم قارچ تازه (تقریباً نصف یک کلاهک) می‌تواند برای یک فرد بالغ کشنده باشد. 

مسمومیت با آمانیتا فالوئیدس معمولاً در سه مرحله بروز می‌کند: 

مرحله نهفته (۶ تا ۲۴ ساعت): بدون علامت، در حالی که سموم جذب شده و شروع به آسیب‌رسانی به اندام‌ها می‌کنند.

مرحله گوارشی: درد شدید شکم، استفراغ و اسهال آبکی که منجر به کم‌آبی بدن و عدم تعادل الکترولیتی می‌شود.

مرحله کبدی - کلیوی: بهبود ظاهری علائم، سپس بروز یرقان، گیجی، اختلالات انعقادی و نارسایی اندام‌ها.

بدون مراقبت پزشکی پیشرفته، از جمله احتمال پیوند کبد، میزان مرگ‌ومیر می‌تواند بیش از ۵۰ درصد باشد. 

پراکنش، گسترش و پیشگیری

به گزارش راز بقا، آمانیتا فالوئیدس که در اصل بومی اروپا بوده، به آمریکای شمالی، آمریکای جنوبی، آسیا، استرالیا و بخش‌هایی از آفریقا راه یافته است. گسترش آن عمدتاً به دلیل جابه‌جایی جهانی نهال‌های درختان در صنایع جنگلداری و فضای سبز شهری بوده است، زیرا اسپور‌ها و میسلیوم این قارچ در خاک اطراف ریشه‌ها منتقل می‌شوند. در مناطقی مانند کالیفرنیا و استرالیا، این قارچ اکنون به‌خوبی در پارک‌های شهری و جنگل‌های طبیعی تثبیت شده است. 

سازگاری این گونه با اقلیم‌های گوناگون و تمایلش به همزیستی با درختان پهن‌برگ و سوزنی‌برگ رایج، ریشه‌کن‌کردن آن را عملاً ناممکن کرده است. فصل رویش آن معمولاً هم‌زمان با فصل برداشت قارچ‌های خوراکی است که خطر اشتباه در شناسایی را افزایش می‌دهد.

پیشگیری مبتنی بر آگاهی عمومی و آموزش صحیح شناسایی قارچ‌هاست. جمع‌آورندگان توصیه می‌شوند که هرگز قارچی را مصرف نکنند مگر اینکه توسط یک قارچ‌شناس خبره با اطمینان کامل شناسایی شده باشد. کودکان، حیوانات خانگی و افراد بی‌تجربه بیش از دیگران در معرض خطر هستند. بسیاری از نهاد‌های بهداشتی در فصل رشد قارچ‌ها هشدار‌ها و راهنما‌های شناسایی منتشر می‌کنند.

پزشکان تأکید می‌کنند که پختن، خشک‌کردن یا فریزکردن این قارچ از سمیت آن نمی‌کاهد. حتی تماس کوتاه این قارچ با قارچ‌های خوراکی در یک سبد می‌تواند مقادیر میکروسکوپی از سم را منتقل کند، هرچند خطر مسمومیت از این راه بسیار کمتر از بلعیدن مستقیم است.

به گزارش راز بقا، آمانیتا فالوئیدس قارچی است با اهمیتی زیست‌محیطی و پتانسیلی مرگبار. ظاهر بی‌ضرر آن، یکی از قوی‌ترین سموم طبیعی را در خود پنهان کرده که عامل مرگ‌های بی‌شماری در طول تاریخ بوده است. ترکیب گسترش جهانی، شباهت به گونه‌های خوراکی و پایداری سموم آن، این قارچ را به تهدیدی همیشگی بدل کرده است. شناخت ویژگی‌های ظاهری، سمیت و پراکنش آن برای هم قارچ‌شناسان و هم عموم مردم ضروری است و پیشگیری و آموزش همچنان مؤثرترین راهکار برای مقابله با خطرات «کلاهک مرگ» به شمار می‌رود.